Journal number 3 ∘ Revaz Geradze ∘
The Impact of Financial Liberalization on Economic Development of Georgia

The question of financial liberalization and economic integration results is relevant to the country with a small, open economy. The effects of negatve crossing from major trading partner countries through financial flows and foreign demand channels during the internaƟonal financial crisis have significantly damaged Georgian exports and volume of money transfers. In this article, using the vector authorization model there was evaluated the impact of financial liberalization on Georgia’s economic growth. The results are as follows: 1. Georgia’s GDP from the first quarter responds to the positive shock of world demand and is experiencing significant growth. Positive effect decreases over time, but still remains over zero. 2. The impulse of foreign direct investment is also positively reflected on the economic growth of Georgia, although impact is relatively short-term. According to the conclusions, it is important to diversify the export markets of Georgia and to encourage the growth of local savings from a specific country or region, oil crises, falling foreign demand due to collapse of financial markets or other exogenous shocks and minimizing the risks caused by the unexpected surplus of capital.

Keywords: Financial Liberalization; Financial Crisis; Foreign Demand; Direct Foreign Investment; Monetary Policy Rate; Real Effective Exchange Rate; Economic Growth.

JEL Codes: G10, G11, G21

ფინანსური ლიბერალიზაციის გავლენა საქართველოს ეკონომიკურ განვითარებაზე

ფინანსური სისტემის დერეგულაციისა და ეკონომიკური გლობალიზაციის ფონზე, ფინანსური ლიბერალიზაციისა და ეკონომიკური ინტეგრაციის შედეგების არაერთი შეფასება და განხილვა განხორციელდა. შეფასებები ურთიერთსაწინააღმდეგოა, განსაკუთრებით განვითარებადი ქვეყნებისთვის, რისი მიზეზიც, კაპიტალის ბაზრის და საგარეო ვაჭრობის ლიბერალურ მიდგომებთან დაკავშირებული რისკებია.

ფინანსური გლობალიზაციის მოცემულ ეტაპზე განვითარებადი, ღია ეკონომიკის მქონე ქვეყნებზე კაპიტალის მოძრაობის არასტაბილური ბუნება და საერთაშორისო ფინანსური კრიზისების უარყოფითი გავლენა ვლინდება. აღნიშნული, ხშირ შემთხვევაში, უარყოფითად მოქმედებს განვითარებადი ქვეყნების ფინანსური სისტემის სტაბილურობასა და ეკონომიკურ ზრდაზე.

საქართველოს მსგავსად, ეკონომიკური განვითარების სტადიაზე მყოფი ქვეყნებისთვის მნიშვნელოვანია მსოფლიო ფინანსურ ბაზრებზე დაფიქსირებული კრიზისების ანალიზი და მისი გავლენის შესწავლა. განვითარებულ ქვეყნებში მომხდარი ფინანსური კრიზისების შედეგად მნიშვნელოვნად იკლო მოთხოვნამ საქონელსა და მომსახურებაზე, რის გამოც შემცირდა უცხოური ინვესტიციებისა და ექსპორტის მოცულობა.

მსოფლიო მასშტაბით ეკონომიკური ზრდის ტემპების შენელების ფონზე, აქტიურად განიხილება ფინანსური ლიბერალიზაციის გავლენა მცირე ზომის ღია ეკონომიკის მქონე ქვეყნების ეკონომიკურ ზრდაზე. საქართველო, როგორც სხვა არანავთობმომპოვებელი ქვეყანა, მნიშვნელოვნად დაზარალდა საერთაშორისო კრიზისების დროს საექსპორტო საქონელზე ფასებისა და მოთხოვნის შემცირების გამო. მიმდინარე პერიოდში საქართველოს ეკონომიკური ზრდის მთავარი შემაფერხებელი ფაქტორი სწორედ საგარეო მოთხოვნის შემცირებაა. ამავდროულად, ჩვენი ქვეყანა ცდილობს შეაღწიოს საერთაშორისო ფინანსურ ბაზრებზე, რაც გლობალური ფინანსური კრიზისის განმეორების შემთხვევაში კიდევ უფრო მაღალ საგარეო რისკებს უკავშირდება.სწორედ ამიტომ, მნიშვნელოვანია შესწავლილ იქნას საქართველოს ეკონომიკურ ზრდაზე ფინანსური ლიბერალიზაციისა და საერთაშორისო ფინანსური კრიზისების შესაძლო გავლენა.

საკვანძო სიტყვები: ფინანსური ლიბერალიზაცია; ფინანსური კრიზისი; საგარეო მოთხოვნა; პირდაპირი უცხოური ინვესტიციები; მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთი რეალური ეფექტიანი გაცვლითი კურსი; ეკონომიკური ზრდა.

 ფინანსური და რეალური სექტორების კავშირი კრიზისის ფონზე

ბოლო ორი ათწლეულის განმავლობაში საკრედიტო და უძრავი ქონების ბუმის ფონზე მოხმარება და გამოშვება უპრეცედენტოდ გაიზარდა. შესაბამისად, ფინანსური ბაზრების განვითარების უმთავრეს მახასიათებელ ნიშნად რეალურ სექტორთან მათი მჭიდრო კავშირი იქცა.

2007-2009 წლების გლობალურმა ფინანსურმა კრიზისმა აჩვენა, რომ ეკონომიკური ვარდნის დროს ფინანსურ სექტორში გაუარესებულმა ვითარებამ ხელი შეუწყო ეკონომიკური აქტივობის მნიშვნელოვან შენელებას. ასეთმა მაკრო-ფინანსურმა კავშირებმა უახლესი ფინანსური კრიზისების ფუნქციონირების მექანიზმის შესასწავლად ფინანსისტების და ეკონომისტების “გაერთიანებას” შეუწყო ხელი.

გაზრდილი საგარეო ვაჭრობა და ფინანსური ინტეგრაცია ამძაფრებს ფინანსური კრიზისების ეპიზოდებს და ეკონომიკური სტაბილურობის მიღწევის ამოცანას უფრო კომპლექსურს ხდის. ფინანსური სექტორის განვითარებასთან და ფინანსური ლიბერალიზაციის პროცესის გაღრმავებასთან ერთად ფინანსური ცვლადების მერყეობის რეალურ ეკონომიკაზე გადაცემის მექანიზმი ცვლილებებს განიცდის. გადაცემის რომელიმე კონკრეტული არხის ეფექტიანობა დამოკიდებულია ეკონომიკის სტრუქტურაზე და ფინანსური სისტემის განვითარების დონეზე. განსხვავებულია შეხედულებები ფინანსური

 ლიბერალიზაციის პირობებში რეალურ ეკონომიკაზე ფინანსური სექტორის გავლენასთან დაკავშირებით, მაგრამ აღნიშნული დამოკიდებულებების გაზომვა, მითუმეტეს საქართველოს მონაცემებზე დაყრდნობით, საკმაოდ რთულ საკითხს წარმოადგენს.

ბოლო პერიოდის ფინანსური კრიზისების საფუძველს ფინანსურ და უძრავი ქონების ბაზრებზე განვითარებული მოვლენები წარმოადგენდა. ნავთობისა და უძრავი ქონების ბაზრებზე გაბერილი ფასები (price bubbles), ზედმეტად პოზიტიური მოლოდინები, უკიდურესად დაბალი საპროცენტო განაკვეთების პოლიტიკა, ზოგიერთი ქვეყნის ძალიან მაღალი დადებითი სავაჭრო ბალანსი, და საწინააღმდეგოდ, ზოგიერთის უარყოფითი სავაჭრო ბალანსი, წარმოადგენს ემპირიულ კვლევებში დასახელებულ ფინანსური კრიზისების მთავარ მაპროვოცირებელ ფაქტორებს. ფინანსური და ლიკვიდობის კრიზისების ჯამური ეფექტი ხშირად გადაიზრდება გლობალურ მაკროეკონომიკურ კრიზისში და იწვევეს მსოფლიო ეკონომიკური ზრდის სწრაფ დაცემას და უმუშევრობის ზრდას.

საერთაშორისო ფინანსურ კრიზისებზე მოკლევადიან პასუხად, ქვეყნები ფინანსური სტაბილურობის მისაღწევად, სხვადასხვა ღონისძიებას მიმართავენ. მათ შორის, დაზარალებული ფინანსური ინსტიტუტების ნაწილობრივ სახელმწიფო საკუთრებად გადაქცევას. რეალური ეკონომიკის დასახმარებლად კი ექსპანსიურ მონეტარულ და ფისკალურ პოლიტიკას იყენებენ, ხშირად, მონეტარული პოლიტიკის განკვეთის ნულ პროცენტამდე დაწევის და გაზრდილი ბიუჯეტის დეფიციტის ხარჯზე. აღნიშნული ღონისძიებები ტიპურია კრიზისი დროს, რადგან ეროვნული ბანკი და ფინანსთა სამინისტრო ციკლის საწინააღმდეგო ქმედებებით ცდილობენ ეკონომიკური ზრდის ხელშეწყობას.

ფინანსურ კრიზისზე კონკრეტული ქვეყნის საპასუხო რეაქცია ამ ქვეყნის ფისკალურ და საგადასახდელო ბალანსის მდგომარეობაზეა დამოკიდებული. მცირე ფისკალური დეფიციტისა და მაღალი საერთაშორისო რეზერვების მქონე ქვეყნები შედარებით მოკლე დროში ახერხებენ ექსპანსიური ფისკალური პოლიტიკის ხარჯზე კრიზისთან წარმატებულ ბრძოლას. მცირე საერთაშორისო რეზერვების და უარყოფითი საგადასახდელო ბალანსის მქონე ქვეყნები ექსპანსიური პოლიტიკის გატარებას მხოლოდ მაშინ შეძლებენ, თუ ექნებათ დეფიციტის დაფინანსების იაფი საგარეო წყაროს ან პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების მოზიდვის მოლოდინი.

ეკონომიკურ ზრდაზე მოქმედი ფინანსური ლიბერალიზაციის ფაქტორების ანალიზი

XX საუკუნის დასასრული და XXI საუკუნის დასაწყისი გამოირჩევა საერთაშორისო განვითარების არასტაბილურობის ფოიერვერკით. პასუხად, ეკონომისტები ცდილობენ დაადგინონ მიზეზები და შედეგები რათა იპოვონ პრობლემის გადაჭრის უკეთესი გზები [15]. 

ფინანსური ლიბერალიზაციის ეკონომიკურ ზრდაზე მოქმედი ფაქტორების სტატიაში მოცემული ანალიზი ეფუძნება ვექტორული ავტორეგრესიის მოდელს. აღნიშნული მოდელის განხორციელების მთავარი winaპირობა ცვლადების სტაციონალურობაა. ამიტომ, მოდელის აგებამდე ცვლადები შემოწმდა სტაციონალურობაზე.მოდელის შემდეგი ცვლადები: რეალური მშპ, რეალური ეფექტური გაცვლითი კურსი, პირდაპირი უცხოური ინვესტიციები (პუი) და მსოფლიო მოთხოვნა წარმოადგენს პირველი რიგის ინტეგრირებულ პროცესს, ხოლო რეალური მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთი არის სტაციონალური მწკრივი. მოდელისთვის ვარგისი სტაციონალური მწკრივების მისაღებად პირველი რიგის ინტეგრირებული ცვლადებისთვის გამოყენებულია პირველი რიგის სხვაობები.

ვექტორული ავტორეგრესიის მოდელი განტოლებათა სისტემაა, რომელიც ამ სტატიაში ჩამოყალიბებულ, ორი პერიოდით ლაგირებულ მოდელში შემდეგნაირად გამოიყურება:

სადაც: GDP არის ლარში გამოსახული საქართველოს მშპ-ს მაჩვენებელი;

RMPR - რეალური მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთი და გამოითვლება შემდეგი ფორმულით:  სადაც, MPR არის მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთი, ხოლო ინფ არის ინფლაციის მაჩვენებელი; 

REER - რეალური ეფექტური გაცვლითი კურსის ინდექსი (%), ინდექსის ზრდა მიგვანიშნებს რეალური ეფექტური გაცვლითი კურსის გამყარებას, ხოლო შემცირება კი ნიშნავს კურსის გაუფასურებას. აღნიშნული ინდექსის დათვლისას საბაზისო წლად აღებულია 2010 წელი;

WGDPC - ძირითადი სავაჭრო პარტნიორი ქვეყნების შეწონილი საშუალო მშპ. წონები გამოთვლილია 2010-2015 პერიოდში აღნიშნული ქვეყნების საქართველოს ექსპორტში არსებული საშუალო წილებით;

FDI - საქართველოში განხორციელებული პუი;

D041, D054, D074, D083, D124 - გლობალური ფინანსური კრიზისის და საქართველოში მიმდინარე სტრუქტურული ცვლილებების ფიქტიური ცვლადები.

ანალიზის განსახორციელებლად საჭირო მონაცემები მოიცავს 2003-2017 წლების კვარტალურ მაჩვენებლებს და ეფუძნება საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის, საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს და საქართველოს ეროვნული ბანკის ოფიციალურ სტატისტიკას. ასევე, გამოყენებულია მსოფლიო ბანკის, აზიის განვითარების ბანკის და საერთაშორისო სავალუტო ფონდის ოფიციალური მონაცემები.

კვარტალურ დროით მწკრივებთან მუშაობის თავისებურებიდან გამომდინარე ცვლადები (გარდა RMPR, რომელიც ინდექსია) არის სეზონურად შესწორებული, ასევე, ცვლადების სტანდარტიზაციისთვის აღებულია ლოგარითმული მნიშვნელობები.

როგორც მოცემული განტოლებათა სისტემიდან ჩანს, მშპ-ის, რეალური ეფექტური გაცვლითი კურსის და რეალური მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთი მოდელის ენდოგენური ცვლადებია. საგარეო მოთხოვნის, 2007-2008 წლების და 2014 წლის კრიზისის და 2004-2005 წლების სტრუქტურული ცვლილებების ფიქტიური ცვლადები წარმოადგენენ მოდელის ეგზოგენურ ცვლადებს.

მოდელის შედეგები გამოყენებადი რომ იყოს, პირველ რიგში, ის უნდა შემოწმდეს. განვახორციელოთ სტაბილურობის ტესტი, რომელიც როგორც ზემოთ აღინიშნა, მნიშვნელოვანია გადაუადგილებელი შეფასებების მიღებისათვის. მოდელის სტაბილურობის შესამოწმებლად Eviews-ის ეკონომეტრიკული პაკეტი გვთავაზობს შესაბამის ტესტს, რომლის შედეგებიც უნდა იყოს მოდულით ერთზე ნაკლები და უნდა ხვდებოდეს წარმოსახვით ერთეულოვან წრეში, რაც სტატიაში მოცემული მოდელის შემთხვევაში ძალაშია და მიუთითებს მის სტაბილურობაზე (იხ. გრაფიკი 1).

გრაფიკი 1. მახასიათებელი პოლინიმიალის შებრუნებული ფესვები

მნიშვნელოვანია ლაგის შერჩევის საკითხიც, განსაკუთრებით მცირე ზომის მონაცემთა ბაზის გამოყენებისას. თუ მოდელში დიდი რაოდენობით ლაგირებული ცვლადებია, შესაძლებელია ამან კოეფიციენტების გადაადგილებული შეფასებები მოგვცეს, რაც თავის მხრივ, მონაცემთა ბაზის გარეთ პროგნოზირების პროცესს არაზუსტს გახდის. Eviews-ის ლაგის შერჩევის კრიტერიუმზე დაყრდნობით მოდელში ჩასართავად შერჩეულია ორი ლაგი (იხ. ცხრილი 1).

ლაგის შერჩევის კრიტერიუმი

ცხრილი 1

სერიული კორელაცია ფიქსირდება მხოლოდ პირველ ლაგზე, მეორე ლაგის გამოყენების შემდეგ კი მოდელის ცდომილებაში სერიული კორელაცია ქრება (იხ. ცხრილი 2). 

ერთეულოვანი ფესვის ტესტი

ცხრილი 2

 ცდომილებების კორელოგრამზე დაკვირვებით შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ შერჩევის ავტოკორელაცია შეფასებული მოდელის ცდომილებებისთვის მოთავსებულია ორი სდანდარტული გადახრის ფარგლებში და აჩვენებს, რომ ცდომილებები არ არის კორელირებული. ასევე, გრაფიკზე კორელოგრამის წერტილების გაფანტულობა არ აჩვენებს რაიმე ტიპის ტენდენციას, სეზონურობას ან სხვა ტიპის სპეციფიკაციის პრობლემას (იხ. გრაფიკი 2).

 საქართველოს ეკონომიკურ ზრდაზე ეგზოგენური ცვლადების გავლენის ანალიზისთვის შესწავლილ იქნა იმპულზე რეაქციის ფუნქციები, რომელთაც Eviews-ის ეკონომეტრიკული პროგრამა გვაძლევს ეგზოგენური ცვლადის შესაბამისი იმპულსის შემთხვევაში. აღნიშნული ფუნქციები გვიჩვენებს ეგზოგენური შოკის მოდელის დამოკიდებულ ცვლადებზე გავლენის დინამიკას.

ქვემოთ მოცემულ ანალიზში წარმოადგენილია მსოფლიო მოთხოვნის ცვლადის და პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების ცვლადის იმპულსზე მშპ-ის და სხვა ცვლადების რეაქციის ფუნქციები (იხ. გრაფიკი 3). გრაფიკზე ლურჯი ფერის მრუდი ასახავს დამოკიდებული ცვლადის საპროგნოზო მაჩვენებლებს,  ხოლო წითელი ფერის მრუდი ასახავს სტანდარტული გადახრის საზღვრებს. ერთი მნიშვნელოვანი დაშვება, რაც იმპულზე რეაქციის ფუნქციის შესწავლის დროს კეთდება, არის ის, რომ შესწავლილია მხოლოდ ერთი ცვლადის ცვლილების გავლენა სისტემაზე, მაშინ როცა სხვა შოკი არ ხდება. ასეთი დაშვება მხოლოდ მაშინ არის რელევანტური, როდესაც სხვადასხვა ცლადზე მომხდარი შოკები არის ერთმანეთისგან დამოუკიდებელი.

მსოფლიო მოთხოვნის იმპულსზე მოდელის ენდეგონური ცვლადების რეაქცია

გრაფიკი 3

 

 საქართველოს მშპ პირველივე კვარტლიდან პასუხობს მსოფლიო მოთხოვნის პოზიტიურ შოკს და განიცდის მნიშვნელოვან ზრდას. დადებითი ეფექტი დროთა განმავლობაში იკლებს, მაგრამ რჩება ნულზე მეტი. აღნიშნული შედეგი ძალიან ახლოსაა იმ რეალობასთან, რასაც პრაქტიკაში ვხედავთ. გამოცდილება აჩვენებს, რომ ნებისმიერი საგარეო შოკი, რომელიც საგარეო მოთხოვნის შემცირებას იწვევს, მოკლევადიან პერიოდში პირდაპირ აისახება საქართველოს ეკონომიკაზე. მსოფლიო მოთხოვნის აღნიშნული ზრდა მნიშვნელოვნად ამცირებს მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთს, რაც გამყარებული რეალური გაცვლითი კურსის და პროციკლური მონეტარული პოლიტიკის შედეგია. მსოფლიო მოთხოვნის ზრდას არ აქვს მნიშვნელოვანი გავლენა საქართველოში განხორციელებული პუი-ს მაჩვენებელზე.

პუი-ს იმპულსი საქართველოს ეკონომიკურ ზრდაზე დადებითად აისახება, მაგრამ გავლენა არ არის ისეთი ზომის, როგორც ეს საგარეო მოთხოვნის შემთხვევაში იყო. ის ასევე იწვევს რეალური ეფექტური გაცვლითი კურსის გამყარებასა და მოხმარების ზრდას (იხ. გრაფიკი 4):

პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების იმპულსზე მოდელის ენდეგონური ცვლადების რეაქცია

გრაფიკი 4

დასკვნა

განვითარებადი ქვეყნების მიერ ფინანსური სისტემის დერეგულაციისა და ეკონომიკური გლობალიზაციის ფონზე, ფინანსური ლიბერალიზაციისა და ეკონომიკური ინტეგრაციის შედეგების არაერთი შეფასება და განხილვა განხორციელდა. აღნიშნული საკითხის აქტუალურობა განსაკუთრებულია საქართველოს მსგავსი, მცირე ზომის, გახსნილი ეკონომიკის მქონე ქვეყნისთვის. 2014 წლიდან რეგიონში მყიდველობითი უნარის დაცემას, უკრაინაში განვითარებულ მოვლენებს, რუსეთის ეკონომიკის შესუსტებასა და დოლარის გაცვლითი კურსის გლობალურ გამყარებას მნიშვნელოვანი უარყოფითი გადადინების ეფექტი ჰქონდა საქართველოს ეკონომიკაზე. აღნიშნული ძირითად სავაჭრო პარტნიორ ქვეყნებში ექსპორტის მკვეთრი ვარდნით, ფულადი გადმორიცხვების მოცულობის შემცირებით და ეროვნული ვალუტის კურსის გაუფასურებით გამოიხატა.

ძირითადი სავაჭრო პარტნიორი ქვეყნებიდან კრიზისების უარყოფითი გადადინების ეფექტები მნიშვნელოვნად აზარალებს ქართულ ექსპორტს და ფულადი გზავნილების მოცულობას. ეს განსაკუთრებით საგრძნობია უარყოფითი საგადასახდელო ბალანსისა და ეროვნული ვალუტის გაცვლითი კურსის გაუფასურების ფონზე. განხილულმა ორმა ფაქტორმა მნიშვნელოვნად წაახალისა 2014 წლის ბოლოდან საქართველოში ეროვნული ვალუტის გაცვლითი კურსის დაცემა.

2007-2009 წლების გლობალური ფინანსური კრიზისის ანალიზი ცხადად აჩვენებს, რომ ეკონომიკური ვარდნის დროს ფინანსურ სექტორში გაუარესებულმა ვითარებამ ხელი შეუწყო ეკონომიკური აქტივობის მნიშვნელოვან შენელებას. მაშასადამე, ფინანსურ სექტორში განვითარებულმა მოვლენებმა სხვადასხვა არხებით შესაძლოა რეალურ ეკონომიკაში დამატებითი შოკი გამოიწვიოს.

განვითარებულ ქვეყნებში დაწყებული საერთაშორისო ფინანსური კრიზისების დანარჩენ სამყაროზე გადადინების ეფექტების შეფასება აქტიურად სწორედ 2007- 2008 წლების გლობალური ფინანსური კრიზისის შემდგომ დაიწყო. კონკრეტულ განვითარებად ქვეყანაზე კრიზისის უარყოფითი ეფექტის გადაცემის მექანიზმიც და გავლენის სიმძლავრეც დამოკიდებულია საერთაშორისო ფინანსურ ბაზრებზე ამ ქვეყნის ინტერგრაციის დონესა და რეალური და ფინანსური სექტორების მოწყვლადობის ხარისხზე. კრიზისის უარყოფითი ეფექტის გადაცემა ძირითადად ორი არხით, ფინანსური ნაკადებითა და საერთაშორისო ვაჭრობის გავლით ხდებოდა.

სტატიაში ვექტორული ავტორეგრესიის მოდელის გამოყენებით განხორციელდა ეგზოგენური ცვლადების იმპულსზე (ცვლილებაზე) ენდოგენური ცვლადების რეაქციის შესწავლა. მიღებული შედეგების თანახმად:

•  საქართველოს მშპ 2016 წლის პირველივე კვარტლიდან პასუხობს მსოფლიო მოთხოვნის პოზიტიურ შოკს და განიცდის მნიშვნელოვან ზრდას. დადებითი ეფექტი დროთა განმავლობაში იკლებს, მაგრამ რჩება ნულზე მეტი - M;
• მსოფლიო მოთხოვნის აღნიშნული ზრდა მნიშვნელოვნად ამცირებს მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთს, რაც გამყარებული რეალური გაცვლითი კურსის და პროციკლური მონეტარული პოლიტიკის შედეგია;
• მსოფლიო მოთხოვნის ზრდას არ აქვს მნიშვნელოვანი გავლენა საქართველოში განხორციელებული პირდაპირი უცხოური ინვესტიციებს მაჩვენებელზე;
• პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების იმპულსი საქართველოს ეკონომიკურ ზრდაზე დადებითად აისახება. იგი ასევე იწვევს რეალური ეფექტური გაცვლითი კურსის გამყარებასა და მოხმარების ზრდას.

მიუხედავად იმისა, რომ ფინანსური ლიბერალიზაციის პროცესი ხასიათდება რიგი დადებითი შედეგით, ის მნიშვნელოვანი რისკის შემცველია მცირე ზომის, განვითარებადი, ღია ეკონომიკის ქვეყნებისთვის. შესაბამისად, სახელმწიფოს მიზანია ლიბერალიზაციის პროცესის ეფექტიანი მართვა, რადგან შესაძლო უარყოფითი გავლენები მინიმუმამდე იქნეს დაყვანილი, ხოლო პოტენციური დადებითი შედეგები მაქსიმალურად იქნეს ათვისებული.

სტატიაში მიღებული დასკვნების საფუძველზე შეიძლება ითქვას, რომ შემდგომი ეკონომიკური ზრდისთვის მნიშვნელოვანია:

• დანაზოგების დონის ზრდის წახალისება, რაც ჩვენს ქვეყანას საშუალებას მისცემს არ იყოს მუდმივად დამოკიდებული საგარეო კაპიტალზე (არ იყოს კაპიტალის მუდმივი იმპორტიორი) და ამ გზით შეამციროს რეგიონული კრიზისების დროს კაპიტალის მოულოდნელი გადინების შემთხვევაში ქვეყნის წინაშე წარმოქმნილი რისკები.
•  ექსპორტის დივერსიფიკაციის შესაძლებლობების ათვისება, მათ შორის, ევროკავშირთან ღრმა და ყოვლისმომცველი ასოცირების შეთანმების მაქსიმალური გამოყენება და ჩინეთთან თავისუფალი ვაჭრობის გაფართოება არის საგარეო მოთხოვნის დაცემის უარყოფითი ეფექტების მნიშვნელოვანი შემსუბუქების საშუალება.
• კაპიტალის ბაზრის განვითარება, რაც ხელს შეუწყობს დანაზოგების ზრდას ქვეყანაში, გაამარტივებს საინვესტიციო პროექტების დაფინანსებას და ლიკვიდურობის მართვას.
• წინააღმდეგ შემთხვევაში:

o  თუ ადგილობრივი დანაზოგების დონე იქნება დაბალი, ქვეყანას ყოველთვის მოუწევს ვალდებულებების დაფინანსება პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების ან ვალის აღების გზით, რაც განსაკუთრებით საერთაშორისო კრიზისის დროს, მნიშვნელოვნად ზრდის რისკებს და საფრთხეს უქმნის ქვეყნის ეკონომიკურ და ფინანსურ სტაბილურობას.

o   თუ არ მოხდება საექსპორტო ბაზრების დივერსიფიცირება კონკრეტული ქვეყნიდან ან რეგიონიდან, ნავთობის კრიზისის, ფინანსური ბაზრების კოლაფსის ან სხვა ეგზოგენური შოკის გამო საგარეო მოთხოვნის დაცემით გამოწვეული რისკები ასევე მნიშვნელოვან საფრთხეს უქმნის ქვეყნის ეკონომიკურ და ფინანსურ სტაბილურობას.

ლიტერატურა:

1. ანანიაშვილი ი. გადასახადების გავლენა ერთობლივ მოთხოვნაზე, „ეკონომიკა და ბიზნესი“, N3, თბილისი, 2008.
2. ასლანიშვილი დ. საქართველოს სახელმწიფო ფასიანი ქაღალდები, „ივერიონი“, თბილისი, 2015.
3. კოვზანაძე ი., კონტრიძე გ. თანამედროვე საბანკო საქმე: თეორია და პრაქტიკა, თბილისი, 2014.
4. მექვაბიშვილი ე. ეკონომიკის გლობალიზაცია: მიმართულებები, გამოწვეევბი, პერსპექტივები, თბილისი, 2009.
5. მექვაბიშვილი ე. მექვაბიშვილი მ. ეკონომიკის გლობალიზაციის მოდელები, ჟურნ. “საქართველოს ეკონომიკა” N3, თბილისი, 2008.
6. პაპავა ვ. თანამედროვე ეკონომიკური კრიზისის თავისებურებანი საქართველოში. „ეკონომისტი“ N4, თბილისი, 2009.
7. საქართველოს ეროვნული ბანკი, წლიური ანგარიში, თბილისი, 2015, 2016.
8. ხადური ნ. საქართველოს ეკონომიკა გლობალური კრიზისის ფონზე, „ეკონომიკა და ბიზნესი“, N6, ნოემბერი-დეკემბერი, 2010.
9. ჯგერენაია ე. ღანიაშვილი მ. The 10-th anniversary of the World Crisis and the beginning of the new one, ჟურნალი ,,საქართველოს ეკონომიკა“, თბილისი, 2008.
10. ჯგერენაია ე. რა დაიცავს საქართველოს 2016 წლის მსოფლიო კრიზისისგან, ჟურნალი ,,საქართველოს ეკონომიკა“, თბილისი, 2016.
11. Kakulia M. Georgia’s Experiences on Developing Trade and Trade Policy Relations with the European Union. East European Studies, No. 5, 2014.
12. Kaminsky G. L. Crises and sudden stops: evidence from international bond and syndicated-loan markets, Tokyo, ISSN 0288-8432, ZDB-ID 8784383. - Vol. 26., p. 107-129, 2008.
13. Ковзанадзе И. Уроки Миравого Экономического Кризиса и Формирование Новой Модели Развития, Тбилиси, 2016.
14. Kovzanadze I. Economic and Banking System Development Trends and Prospects for Countries in Transition, iUniverse, Inc., New York Bloomington, 2008.
15. Kovzanadze I. Systemic and Borderline Banking Crises, Lessons Learned for Future Prevention, New York Bloomington, 2010.
16. Krugman P. R. Obstfeld M. International Economics, Theory and Policy, 2005.
17. Krugman P. "Increasing Returns and Economic Geography," NBER Working Papers 3275, National Bureau of Economic Research, Inc. 1990.
18. Mankiw N. G. Campbell J.Y. “Permanent Income, Current Income, and Consumption” Journal of Business & Economic Statistics, Vol. 8, No. 3, 1990.
19. Mckinnon R. I. Money and Capital in Economic Development, Washington, D. C.: Brookings Institution, 1973.
20. Mishkin F. S. Over the Cliff: From the Subprime to the Global Financial Crisis, Journal of Economic Perspectives, Vol. 25, No. 1, 2011.
21. Romer P.M. Increasing return and long run growth, Journal of Political Economy, vol. 95, pp. 1006-1036, 1986.
22. Shaw E. Financial Deepening in Economic Development, New York: Oxford University Press, 1973.
23. Sims,C. Macroeconomics and reality, Econometrica, 48(1), pp.1-48, New York, 1980.

ინტერნეტწყაროები:

1. www.adb.org  
2. www.economy.ge
3. www.ec.europa.eu/eurostat
4. www.finance.yahoo.com 
5. www.geostat.ge  
6. www.imf.org 
7. www.mof.ge
8. www.nbg.gov.ge

---